“Actio pauliana”: veel mensen kennen de term, maar wat betekent het precies, wat zijn de mogelijke gevolgen en (hoe) kan je deze gevolgen voorkomen? Het verkopen van vermogensbestanddelen en het vestigen van een pandrecht lijkt onschuldig, maar met een faillissement in zicht is niets minder waar. De curator zal onderzoek verrichten naar opmerkelijke rechtshandelingen. Een succesvol beroep op de actio pauliana kan (onder meer) leiden tot bestuurdersaansprakelijkheid. Lees snel verder om erachter te komen of en zo ja, hoe je dit kan voorkomen.
In het kort: de actio pauliana
De actio pauliana is een instrument om juridisch onjuiste rechtshandelingen te bestrijden. De achtergrond hiervan is gelegen in het feit dat een schuldenaar een bepaalde schuldeiser niet vrijwillig mag voortrekken ten koste van een andere schuldeiser. Alle schuldeisers hebben een gelijke opbrengst van de vermogensbestanddelen van de schuldenaar (de paritas creditorum). Paulianeus handelen gaat dus over de situaties waarin de schuldenaar bepaalde rechtshandelingen niet mag verrichten als hij weet of behoort te weten dat benadeling van een of meer schuldeisers het gevolg is.
Vaak wordt de term “actio pauliana” geassocieerd met een faillissementssituatie, maar ook buiten een faillissement kan deze actie worden ingeroepen door een schuldeiser die vindt dat hij is benadeeld. Toch is er bij het inroepen van de actio pauliana (vrijwel) altijd sprake van een situatie met een insolvente schuldenaar: anders kan er immers niet van ‘benadeling’ worden gesproken. In deze blog beperk ik me tot situaties van paulianeus handelen in (het zicht van) een faillissement: de faillissementspauliana.
De faillissementspauliana
Bij een faillissement wordt een curator aangesteld die het faillissement moet afwikkelen. Hiertoe behoort een onderzoek naar onregelmatige transacties voorafgaand aan de faillietverklaring. De curator kan bepaalde transacties terugdraaien, mits aan de wettelijke voorwaarden is voldaan. De bevoegdheid om de gelijkheid van de schuldeisers te herstellen wordt aangeduid met de klinkende term “actio pauliana”. Transacties die kunnen worden teruggedraaid worden ook wel “paulianeuze handelingen” genoemd. Hier moet een onderscheid worden gemaakt tussen verplichte en onverplichte rechtshandelingen.
Vernietiging verplichte rechtshandelingen
Van een verplichte rechtshandeling is sprake wanneer de schuldenaar (de latere failliet) een rechtshandeling heeft verricht op grond van een verplichting uit de wet of een overeenkomst. Voorbeelden hiervan zijn het betalen van een opeisbare factuur of het vestigen van zekerheden (pand of hypotheek) voortvloeiende uit een oudere overeenkomst. Verplichte rechtshandelingen kunnen slechts in twee gevallen worden vernietigd door de curator:
- als de curator kan bewijzen dat de schuldeiser wist dat het faillissement van de schuldenaar al was aangevraagd op het moment van de rechtshandeling;
- als de curator kan bewijzen dat de failliet en partij X hebben samengespannen om partij X te bevoordelen in vergelijking met de andere schuldeisers.
Vernietiging onverplichte rechtshandelingen
Er is sprake van een onverplichte rechtshandeling wanneer de schuldenaar (de latere failliet) een rechtshandeling heeft verricht waartoe hij niet verplicht was op grond van de wet of een overeenkomst. Voorbeelden hiervan zijn het kort voor faillissement verkopen van vermogensbestanddelen tegen een prijs die ver onder de marktconforme prijs ligt, het voldoen van een schuld die (nog) niet opeisbaar is of het onverplicht vestigen van zekerheden (pand of hypotheek). Wil de curator een onverplichte rechtshandeling vernietigen, dan moet aan drie cumulatieve voorwaarden worden voldaan:
- er moet sprake zijn van een onverplichte rechtshandeling;
- één of meer schuldeisers zijn benadeeld; en
- de schuldenaar (en in sommige gevallen ook de wederpartij) wist of behoorde te weten dat benadeling van andere schuldeisers het gevolg zou zijn.
Hoe weet ik of er sprake is van een actio pauliana?
In principe mag je als ondernemer natuurlijk (meestal) zelf bepalen aan wie je betaalt. Een curator kan dan ook niet zomaar een rechtshandeling terugdraaien. Eén van de belangrijke eisen is dat eigenlijk al duidelijk moest zijn dat het faillissement er aan zat te komen. Niet alleen voor de schuldenaar zelf, maar in sommige gevallen ook voor de wederpartij die vlak voor het faillissement bijvoorbeeld een betaling heeft ontvangen. Het is erg moeilijk om te beoordelen of je als ondernemer een rechtshandeling wel of niet mag uitvoeren. Daarom is het verstandig om hulp in te schakelen als je hierover twijfelt. Voorkomen is namelijk beter dan genezen.
De bewijslast van de actio pauliana
De bewijslast ligt van de actio pauliana bij de curator. Dat wil zeggen dat de curator moet bewijzen dat de transactie een paulianeuze handeling betreft. Om de curator tegemoet te komen zijn er specifieke gevallen waarin de wet uitgaat van een “vermoeden” dat de rechtshandeling paulianeus is. Voorbeelden hiervan zijn:
- onverplichte rechtshandelingen die zijn verricht in het jaar voorafgaand aan de faillietverklaring;
- transacties die zijn verricht tussen een later failliet verklaarde onderneming en haar directeur/groot aandeelhouder;
- situaties bij banken waarin zekerheid wordt gesteld voor een niet-opeisbare schuld, zoals bijvoorbeeld een hypotheek voor een banklening;
- rechtshandelingen waarin een duidelijk verschil is op te merken tussen de geleverde prestaties.
Om dit te bewijzen heeft de curator een aantal vergaande bevoegdheden, waaronder het gelasten van een (gedwongen) verhoor bij de rechter-commissaris.
Failliet en aangesproken door de curator: wat nu?
Het succesvol inroepen van de faillissementspauliana heeft tot gevolg dat het betreffende goed weer terug in de boedel wordt gebracht, maar daar houdt het niet op. De gevolgen voor een bestuurder die heeft meegewerkt aan een paulianeuze handeling kunnen erg groot zijn. De faillissementspauliana kan namelijk leiden tot bestuurdersaansprakelijkheid, waar Mirjam eerder al eens een blog over schreef. Juist vanwege de juridische ingewikkeldheid van de actio pauliana en de ingrijpende gevolgen hiervan kan het verstandig zijn om tijdig hulp in te schakelen.
In onze faillissementspraktijk komen wij (insolventieadvocaten en curatoren) regelmatig situaties tegen die te maken hebben met de faillissementspauliana. Het is voor de curator een zeer effectief middel om de boedel te reconstrueren en hierdoor op te komen voor de gezamenlijke schuldeisers.
Verkeert jouw onderneming in zwaar weer en herken jij je als ondernemer in een van de bovenstaande situaties? Word jij als bestuurder van een failliete onderneming aansprakelijk gesteld voor een paulianeuze handeling? Wij helpen je graag verder!